من و دیگری

I

قصه ی "دیگری" نزد لویناس سری دراز دارد. او می گوید که این-همان سازی "دیگری" همه ی تاریخ فلسفه ی غرب را در بر گرفته است. در راه نقد این روند تاریخی هم گله را از کسانی می آغازد که به نوعی استادانش بوده اند، هوسرل و هایدگر. اعتقاد دارد که خود استعلایی و دازاین (در ادامه باقی سیستم های فلسفی غرب) به هر صورت دایره های بسته ای هستند که در آنها دیگری تنها به شرطی که جزئی از همان شود شناخته می شود. برای فهم این معنا این چند خط که هیچ، چندین کتاب هم کم به نظر می رسد. بنابر این ارجاعتان می دهم به کتاب کالین دیویس (درآمدی بر اندیشه ی لویناس، برگردان مسعود علیا).

اما نکته ای در این کتاب هست (صفحات 101 و102) که برای مایی که در هوایی آلوده از خشم کور و ابلهانه ی نفرت از دیگری از سوی حاکمان مان مجبور به تنفس شده ایم بسیار امیدبخش به نظر می آید. اصلن نوعی انتقام گیری خشونت-پرهیزانه در این گفته وجود دارد که به طرزی بیرحمانه صادقانه و اصیل است.

"کشتن نه سیطره بلکه از بین بردن است؛ دست شستن کامل از فراگرفت [یا فهم] است. قتل قدرتی اعمال می کند بر چیزی که از چنگ قدرت می گریزد... من تنها می توانم خواهان کشتن موجودی باشم که به کلی مستقل است و بی نهایت از دسترس قوای من فراتر می رود، و بنابراین در برابر این قوا نمی ایستد، خود قدرت ِ قدرت را از کار می اندازد. دیگری یگانه موجودی است که من می توانم خواهان کشتن او باشم.

... با این حال لویناس به ما نمی گوید که  نباید دیگری را به قتل برسانیم؛ بلکه سخن او با ما این است که دیگری را نمی توان به قتل رساند... مسلمن من می توانم دیگران را بکشم... اما دیگری مصون از تعرض و تعرض ناپذیر باقی می ماند."

شاید بگویید که خوب بله، ساده است گفتن این حرف در حالی که این دیگران در زندان و زیر شکنجه به قتل می رسند، ولی باید دانست که این ها گفته های کسی ست که خود گرفتار زندان نازی ها بوده است. لویناس کاری می کند که مجبور می شوی بپذیری که طبیعتی دارد بشر که از میان برداشتنی و قابل تسخیر نیست. همین که هر کدام از ما برای یک دگر "دیگری" به حساب می آییم متضمن استقلال دیگری ست.

II

گاهی با خود فکر می کنم که پاسخ این پرسش بامداد که:

"بین شما کدام

- بگویید! -  

بین شما کدام

صیقل می دهید

سلاح ِ آبایی را

برای

       روز ِ

              انتقام؟"

واژه ی همه مان باشد.