Consumer Culture

Since Karl Marx argued the fetichization of goods and services made by the capitalistic economy,[1] consumer culture has often been accused of surrounding people with commodities and attracting them to identify with the objects they consume. They have been described as the over-worked and over-shaped consumers with no engagement in the civic life. Unlike this conventional criticism against the consumer culture and according to Michel de Certea, it can be said that the consumers do take part in the creation of social and cultural meanings by giving the commodities other meanings and using them in other way defined or thought by their producers. According to Michel de Certeat, “In a society that is increasingly written, organized by the power of modifying things and of reforming structures on the basis of scriptural models (whether scientific, economic, or political), transformed little by little into combined "texts" (be they administrative, urban, industrial, etc.), the binominal set production—consumption can often be replaced by its general equivalent and indicator, the binominal set writing—reading.”[2] That’s to say, the system of artefact (as a disordered text) will be given meaning by the reader (consumer), who fills his/her interpretation, and “creates something unknown in the space organized by their capacity for allowing an indefinite plurality of meanings.”[3] Thus, our world of consumer culture looks like a new novel (nouveau roman), a new cinema (nouveau cinéma) or a form of art with an open interpretation, which requires the active participation of the readers (consumers) to rewrite and reconceptualise it. The result will be a new work, which embodies a different meaning, transforming the consumer into an active producer-writer of social and cultural text.

 1- http://archiv.sicetnon.org/artikel/historie/fetishism.htm

2- De Certeau,  Michel.  (1984) the Practice of Everyday Life. P.168.

3-- Ibid,P.170.

---

Media and democracy

The fact that media has became a new way of life is so obvious that nobody dares challenge it. It provides people with the information that can influence their daily life and keep them in touch with the national and international events. Since its emergence, media has facilitated the constitution of state-nation.  Life is a combination of new habits and this newcomer gives people the new habits, and links the private and social life: people watch a movie, read a book, hear a piece of news and discuss that at work with others. It’s an omnipresent power which has been leading private and public discussion. Even the new political life has been changed since media has emerged. Media underlies the political debates, challenges politicians, and stimulates people’s participation on the political scene. The question is, can media pave the way for democracy in the Middle East or will it restrict any passage to it? And what’s its role in shaping the public sphere and in the strained relation between state and public sphere? 

Media emerged in the Middle East when Modernity set foot in this part of the world. At its early stage, media was in some wealthy enterprise’s hands in the modern world and under state control in the Middle East. Newspapers appeared before other mass media and were strictly government-owned. Despite the high state surveillance, Middle Eastern elites dared to challenge their state-run media by establishing their own newspapers. The first Arab press was Christians, but it became Islamic, too, after a while, and the first Islamic press, Al-Menar in Cairo had an important role to mobilize the Muslim against the European Modernity. The press of other Middle Eastern countries were dealing with the same issue more or less. The same as Arab countries, newspaper was government-established in Iran, in its early emergence. The first ones date back to the Naser-Aldine Shah, one of the shahs of the Kajar dynasty which ruled Persia since 1794-1925. These newspapers were usually published outside of the country by the elites who were against the state policies. The more important one, Akhtar, published in Istanbul, could mobilize the Persians against the British who were given the Concession of Tobacco, a contract which enabled the British to underbuy the tobacco from the Persian farmers and oversell it to its interior and exterior clients. The British and Shah were obliged to cancel the contract after consecutive uprisings mobilized by the Ayatollahs and the press.

Consider the role of media in deepening the role of citizenship, one must say that by the flows of information across nations and boundaries, citizen become aware of their human rights and will demand being granted those rights. I have to add here that citizenship, individual or collective, whose primary rights involves the notions like freedom of speech, thought, the right to take part in a fair election, and so on, finds its meaning in a democratic framework. And because these notions have always been a dream for Middle Eastern people, it’s better to put this citizenship into a general category emerging in the Middle East, which is civil society. The wary civil society is, as Sorenson says “defined as the place where a mélange of groups, associations, clubs, unions,” and the other components “provide a buffer between state and citizen.” Sorenson’s development of civil society underlies this fact that civil society prepares the base for implementation of required institution for reaching democracy and suppression of this class by the regimes is a reason for not having achieved democracy. That the civil society can be the prerequisite condition for democracy is undeniable, but without elites and military forces collaboration, democracy can’t be achieved in the Middle East. I have to say the study of the new vague of democratization since the democratic passage in Portugal in 1974 shows that the more sustainable democracies are those achieved through a coalition between the elites in powers. But when it comes to the Middle East, as Sorenson pointes out “many of elite actor models use as their template military regimes.” These kinds of regimes always backfire and follow the establishment of another authoritarian regime.

To sum up, I reckon that the development of the new media, especially internet,  can activate the process of democratization by making a new public sphere, in which any citizen is given the right to share the flow of information , go beyond the boundaries and be aware of his/her rights. The  civil society, required to challenge  any tyranny and the base of any democracy, has been revived in this new world .This new media, especially the internet, has put the non-democratic regimes in the Middle East on the world spotlight and it’s for sure that they will, sooner or later, grant the citizenship rights to their people.

West and Others

“I have come to restore your rights, to punish the usurpers, and that I respect God, his prophet, and the Qur’an.”

Napoleon after the invasion of Egypt, 1798

“We are in Egypt not merely for the sake of the Egyptians, though we are there for their sake, we are there also for the sake of Europe at large.”

 Arthur James Balfour, 13 june 1910, House of Common

You know, the saddest thing about these western leaders is that they have taken us for the nomads who don’t know a bit about their welfare in that without them we can’t survive. They started colonizing us, remapping our countries, and supporting fundamentalist groups for their own benefits. Take for example a terrorist group like Taliban which was shaped to prevent the spread of communism in the region, and when Soviet Union collapsed it turned against those who were fighting for freedom once and it became a strong enemy of the great West; hence a false image of ‘Muslims’. Yes, it might be right that without its colonialism the Middle East couldn’t taste modernity, but do you think we’re modern now? We went through two required stages of modernity but are stuck in the third one, which is the grant of human rights. To justify its colonialism, western missionaries, according to Hamid Dabashi, made the notion of the West versus the East, or according to Edward Said its Others. Then, they easily managed to spread the Islamophobia across the world. The Western missionaries depicted us as ‘the Others’, like the Others of the Lost Series, always threatening and never seen. We know what democracy is, what our rights are, and how to fight for it. If the West cared for it, it could support us instead of depicting a frightening image of us. It saw us fighting for our rights last year in the streets of Iran, but stayed aside watching us. If you’re really going to change something, just try to fathom what we are and not what the idiotic Islamist groups are trying to depict.

تجدد و دشمنانشII

من بعد بساط کهنه برچینید و طرح نو در اندازید[1]

همانطور که در نوشته ‍‍پیشین تحت عنوان تجدد و دشمنانش اشاره کردم با  آغاز فرمانروایی صفویان، به ویژه با حمله مغولان، عصر انحطاط در ایران آغاز گشت و به تدریج تمام حوزه های فکری، هنری، سیاسی و فرهنگی را در سیطره خود درآورد. بی شک جهد وزیرانی با کیاست چون خواجه  رشیدالدین فضل الله همدانی   در دربار مغولان، خواجه نظام الملک طوسی در دربار سلجوقیان و دیگر وزیران ایرانی مانع از سقوط کامل ایران به پرتگاه انحطاط گشت. اما وجدان ایرانی آگاه از بحران نگشت. با آغاز فرمانروایی قاجار و تشکیل دارالسلطنه تبریز، انتقال عباس میرزای ولیعهد به دارالسلطنه و صدارت میرزا عیسی و پس از او قائم مقام، نطفه آگاهی از بحران در حوزه های گوناگون  شکل گرفت. در این مقال به اختصار به بیان تلاشهایی که برای برون رفت ادب فارسی از بحران صورت گرفت خواهم پرداخت.

تامل در انحطاط زبان فارسی در دارالسلطنه تبریز آغاز گشت و بزرگانی چون قائم مقام به ایجاد شیوه ای نو در ادب فارسی همت گماشتند. زوال زبان فارسی از عهد صفویه آغاز گشته بود  و حمله مغولان و نا آگاهی ذهن ایرانی روند این انحطاط را سرعت بخشید. اگر بخواهیم نقطه شروعی بر این انحطاط ذکر کنیم، به عصر صفویه باید اشاره کرد. بر خلاف توجهی که به معماری ، شهرسازی و دیگر هنرها در عهد صفوی صورت می گرفت، به ادب فارسی اهتمامی نمی شد. لذا مهاجرت اهل ادب به دول دیگر و از جمله هند آغاز گشت و هند محفل هنرمندان و ادیبان ایرانی گریخته از وطن شد. با آگاهی از الزامات دنیای جدید، بزرگانی چون قائم مقام به احیای زبان فارسی پی برده بودند چرا که بیان اندیشه جدید نیاز به زبانی نو داشت. تلاش قائم مقام بر ساده کردن زبان فارسی، پالودن آن از نثر مصنوع و معنایی دوباره دادن به زبانی بود که با حمله مغولان فاقد هر گونه معنا شده بود. "از این حیث، منشآت قائم مقام را باید با سیاستنامه خواجه نظام الملک طوسی، ترجمه کلیله و دمنه نصرالله منشی،  تاریخ جهانگشای عطاء ملک جوینی سنجید."[2] با مرگ قائم مقام تلاشهایی پراکنده  جهت احیای زبان فارسی صورت گرفت، اما همچنان طرح قالب تفکر سنتی بود و رهایی از سنت قدمایی غیر ممکن.

با آغاز سلطنت ناصرالدین شاه و شکل گرفتن هسته روشنفکری ایران روند احیای زبان فارسی با روشنفکران و نویسندگانی چون آخوند زاده، طالبوف، میرزا آقا تبریزی، مجدالملک و دیگران شکل تازه ای به خود گرفت. لازم به ذکر است که روشنفکری در اروپا با آغاز مباحثات بین پیروان نظام سنت قدمایی و متاخرین شکل گرفت  و تجدد، ظهور بزرگان فلسفه، نویسندگان و پیدایش آثاری جاودانه را در پی داشت. اما روشنفکری در ایران در نیمه های عصر ناصری و خارج از حوزه سنت شکل گرفت. متاخرین آگاهی سطحی از سنت داشتند و می پنداشتند با ورود مفاهیم نو از غرب می توان تجدد را در ایران بنا نهاد . غافل از آنکه پشت این مفاهیم نو سالها تفکر و مباحثه بین پیروان دو نظام فکری بوده است و ورود این مفاهیم به ایران بی ایجاد  بنیاد و نهادهای مربوطه دوامی نخواهد داشت . اهل سنت نیز که خود را در برابر رقیبی قدرتمند دیدند و آگاهی و اعتقادی نیز به الزامات دنیای جدید نداشتند میدان را خالی نمودند. لذا کوششهایی که از سوی برخی از روشنفکران و نویسندگان ایرانی برای دمیدن جانی دوباره در کالبد زبان و ادب فارسی صورت گرفت در بیرون حوزه مناقشه بین پیروان سنت  قدمایی و متاخرین صورت گرفت. برای نخستین بار در عهد ناصری لزوم همگام کردن زبان فارسی با دنیای جدید، و گسستن از ادب کهن فارسی توسط آخوند زاده مطرح گردید. نیمه های عصر ناصری همزمان بود با تسلط زبان رمان و نمایشنامه نویسی در اروپا . و این زبان  مکان جدید بیان تکامل اندیشه اروپایی گشته بود . اغراق نیست که میلان کوندرا اروپائیان را" فرزندان رمان" می خواند. نمایشنامه نویسی و نقد ادبی در ایران با آخوند زاده و با نمایشنامه هایی چون  تمثیلات ترکیّه و وکلای مرافعه آغاز گشت. آنطور که در مکتب تبریز و مبانی تجدد خواهی جواد طباطبایی آمده است آخوندزاده نخستین کسی بود که "فرد" را آنطور که در اروپا تصور می شد وارد ادب فارسی کرد. این فرد نقش عمده ای در مناسبات اجتماعی عصر جدید داشت و ناظر خیالی و بیرونی نبود. او برای نخستین بار زن را  وارد نوشته های ادبی ایرانی کرد و فردیت زن را  به عنوان عامل عمده ای در تعیین مناسبات اجتماعی وارد نمایشنامه های خود کرد. این کار آخوندزاده خود گامی بلند جهت گسستن از سنت قدمایی بود، چرا که تا پیش از آن زن در ادب فارسی نقشی نداشت و اگر هم بود یا عامل فلاکت بود و یا معشوقی غایب. آخوند زاده معتقد بود که زبان فارسی قبل از اسلام زبانی بود با شکوه و تجلی آن در فرهنگ و اند یشه ایرانشهری هویدا. و برای برگرداندن آن شکوه سابق می بایست زبان فارسی از وا‍ژگان عربی تصفیه می شد. لذا او  و عداه ی دیگر از نویسنگان به پالایش زبان فارسی  پرداختند. اما این نکته را باید مد نظر قرار داد که هیچ زبانی معاف از لغات وارداتی نیست و به خودی خود از همه توان لازم برای بیان مفاهیم ادبی، فلسفی، اجتماعی و غیره برخوردار نیست و اگر کلمات وارداتی  در قالب قواعد زبان مقصد درآیند چه بسا که آن زبان را برای بیان مفاهیم و علوم جدید تواناتر کنند. چنانکه در قرن 16 میلادی گروهی از شاعران فرانسوی گروه پلیاد و در راس آنان پیر دو رنسار به این نتیجه رسیدند که برای غنای بیشتر زبان و ادبیات فرانسه باید واژگان وارداتی  را در قالب زبان فرانسه درآورده و حتی کلماتی از زبان لاتین و یونانی بدان افزود.

جهد نویسندگان و روشنفکران ایرانی در راستای غنای زبان فارسی تنها معطوف به نمایشنامه نویسی و نگارش آثارانتقادی-اجتماعی نبود. اواخر قرن 19 که رمان تمام مرزهای اروپا را به سیطره خود درآورده بود، میرزا حبیب اصفهانی، که به خاطر تحت فشار بودن در ایران از سوی عمال حکومتی به استانبول مهاجرت کرده بود، اقدامات ارزنده ای در بازگرداندن عظمت زبان فارسی داشت. او نه تنها به تدریس زبان فارسی و فرانسه در آنجا مشغول بود که همانجا کتابی  برای دستور زبان فارسی نیز نگاشت که می تواند از نخستین آثار در باب قواعد زبان فارسی باشد.  به عقیده جواد طباطبایی هم او بود که برای نخستین بار واژه "دستور" را معادل گرامر به کار برد و نیز به ترجمه آثار غربی پرداخت از جمله سرگذشت ژیل بلاس اثر آلن لساژ فرانسوی و سرگذشت حاجی بابای اصفهانی اثرجیمز موریه. من این دو اثر و ترجمه میرزا حبیب را نخوانده ام اما با خواندن گزیده هایی از ترجمه این آثار در مکتب تبریز نکته ای توجهم را جلب کرده که در کتاب نیز بدان اشاره شده است.  زبان ادب ایرانی زبان شعر بوده است، چه قبل از انحطاط اندیشه و چه آن زمان که تندباد حوادث فرهنگ ایرانی را در سراشیبی زوال قرار داد؛ ذهن ایرانی با شعر عجین بود و آن را قادر به بیان روح و اندیشه ایرانی  می دید. معروفترین نثر فارسی ما گلستان شیخ اجل است که آن نیز مزین به نظم است. با آگاهی از این مورد میرزا حبیب در گزیده های ترجمه ای که از او خواندم به فراخور اثر نثر ساده و روان فارسی خود را به شعر آراست تا برای ایرانی ناآشنا به رمان و نثر،  زبان جدیدی بیافریند که ترکیبی از نثر و نظم بود. نثر میرزا حبیب در این گزیده ها نثری است روان و ساده. نثری که زبان فارسی بدان مشهور بود و با آغاز انحطاط جای خود را به نثری متکلف داد تا پوششی بر بی معنایی شده باشد که مدتها بود ادب فارسی را به احاطه درآورده بود. همزمان با میرزا حبیب اصفهانی و آخوند زاده بودند دیگرانی که کمر همت به رهایی ادب فارسی از ابتذال پرداختند. از آن جمله می توان اشاره کرد به میرزا آقا تبریزی که بنیانگذار تئاتر و نمایشنامه نویسی بود و مرید آخوندزاده؛ میرزا علی خان امین الدوله که با نثر ساده و نو خود به بیان نقاط ضعف ساختار اجتماعی-سیاسی عصر ناصری پرداخت؛ میرزا محمد خان مجدالملک که به لزوم تطابق زبان فارسی به دنیای جدید پی برده بود و  رساله مجدیه که اثری انتقادی از حاکمیت بود را با آگاهی از این تطابق نگاشت. و دیگر بزرگانی که ممکن است از قلم افتاده باشند و الگویی شدند برای آنانی که احیای زبان پارسی را گامی دیگر به روشنگری و اصلاح طلبی می دانند.

با سپاس فراوان از استاد طباطبایی  که تالیفاتش نگرشی نو از تاریخ کشورم را به من آموخت.

---

[1] -منشات،ص.111.

[2] -مکتب تبریز،ص.177.

Ibsen

These days I can hardly concentrate on anything except the humans and their primary rights to be on the earth: freedom. I can't read books, just looking for a well-established context in a well-shaped form anymore. The only fact I am concerned with is Humanity. I don't know how freedom tastes and smells, because I've never experienced it, but at least I have figured out how to fight for it since the beginning of presidential election aftermath in Iran. These days watching Head on and The Edge of Heaven by Fatih Akin, Vengo by Tony Gatlif, Listening to the extraterrestrial voice of Yasmin Levy and reading Llosa, Kundera and Ibsen presses my spirit: how they can give such a comprehensible, concrete and touchable feeling of humanity! Don't worry! We can feel them easily; not only because they are the prophets of their world, but especially because we are on the same track; because once in their world, we can identify ourselves with the tortured personages who are deprived of their liberty in a world where the respect for humanity has been stifled.

Sometimes we hear a lot of a writer, we see the tributes pouring around them all around the world, but we put off discovering their globe. Ibsen is one of these masters. I blame myself for figuring out his humanistic world so late. Such a great importance to the humanity's freedom! I'm not a specialist of New Novel but I've read so many of them, and at least I've worked on it as my M.A thesis. But honestly I understood nothing of it. Please tell me what the hell it means that art can stand on its own feet? Can't you feel that in our world nothing can be considered alone and there's an interaction between all the things? Don't you think that literature has a responsibility toward humanity? Of course my thoughts are due to the situation which we're living in Iran. But any way, I believe that not only literature but also other arts should help us see the reality of being human and being free. And I admire Ibsen for his sense of responsibility to reflect a cold world from where freedom has gone away. In Ibsen's plays nobody can make an acceptable decision when being in a prison and their primary rights restrained: Ellida in the Lady from the sea, Regina in Ghosts, and Dr.Stockmann in The enemy of people are looking for their lost freedom out of their family and the corrupt world made by the politicians. Who cares about your rights and liberty? Your family or your pretended-democratic government? Nobody except yourself. Having been aware of their power to get rid of all the yokes foisted on them, these characters start fighting for their beliefs and freedom, and find a way to get out of the limbo. This is the life which dawns on them.  

La fête au Bouc

Il était une fois, Il y avait un pays lointain, Iran. Oh !Qu'est-ce que je dis? Non, c'était un pays sud-américain, Dominicain, aux mains des nègres haïtiens. Un ex-marine, un général, un Bienfaiteur, Rafael Léonidas Trujillo sauve le pays, fait le pays progresser, aller vers le développement, chasse les haïtiens, crée de nouvelles professions pour les dominicains, met des usines et des entrerprises et des fermes importantes de pays sous son contrôle. Pour apprendre aux dominicains ingrats qu'il ne faut pas fourrer le nez partout, il choisit un bourreau, Johnny Abbes García comme le chef du Service d'Intélligence qui exécute les opposants de Son Excellence, les torture, leur colle les paupières aux sourcils avec du sparadrap, leur fourre des excréments dans la bouche et tranche leurs testicules à Kahrizak,- non, excusez-moi, dans un immeuble spécial pour ses crimes.

Urania est la jolie jeune fille du sénateur Augustín Cabral qui, sacrifiant sa vie au service du Bienfaiteur du pays, est tombé en disgrâce du Père de la patrie pour des raisons inconnues. La peite fille,Urania, quitte le pays sans dire au revoir à sa famille, rentre après trente ans à Dominicain. Pourquoi Urania? Qu'est-ce que t'était arrivé que tu a oublié toute ta famille pendant tant ces années. La Maison d'Acajou, une place pour passer la nuit avec les jeunes filles où le général se sentait jeune et fort d'avoir des jolies filles dans les bras. Trois jeunes conjurés, des familles nobles, ayant des postes importantes dans les entreprises de Trujillo, décident de tuer le Chef pour mettre fin à ses crimes. Le sénateur Cabral est tombé sous la disgrâce de sa Uranita aussi qui ne répond pas à ses coups de fil. Pourquoi? Le sénateur peut retrouver l'attention de Son Excellence en offrant la petite Uranita. La Maison d'Acajou, Uranita dans les bras du Bienfaiteur qui avait accepté la fille du sénateur Cabral pas de l'amour ni du plaisir mais pour prouver que malgré ses soixante-dix ans et ses problèmes prostatiques, il était encore le Chef des dominicains.

Antonio de la Maza, Antonio Imbert, Amadito, Estrella Sadhalà attendant l'Être Suprême sur la route de la Maison d'Acajou. La voiture du chef arrive. Les dominicains perdent pour jamais le Père de leur pays,  les dominicains ne donnent pas du refuge aux tueurs du Chef. Antonio de la Maza, Esrella Sadhalà et Amadito tombent dans les mains des Basijis. Ah non! Dans las mains des caliés( les hommes de Abbes García), De la Maza et Amadito se tuent pour ne pas être humilié par les tortures des caliés mais Sadhalà tombe dans les mains de Ramfis, le fils de Son Excellence. Le président Balaguer, Poète et avocat, étant trente ans au service du Chef prend le contrôle du pays, chasse les frères de Trujillo du pays, envoie Ramfis à l'étranger, pousse le pays vers la démocratie, renoue les liens avec les américains et les nords-coréen ,- bof!- les dominicains qui voulaient étouffer les assassins de leur Père de patrie goûtent le plaisir de la liberté et font des jeunes conjurés les héros de leur pays.

Encore un autre chef-d'œuvre de Mario Vargas Llosa, La fête au Bouc, un autre miroir de la dictature en Amérique du Sud qui se réfère à tous les dictatures, un labyrinthe où l'on se trouve perdu au milieu des personnages nombreux et des histoires nombreuses. Aucune trace de la narration linéaire. Llosa ne veut pas et n'essaie pas de confondre son lecteur mais la lecture de ce livre exige le regard attentif de son lecteur pour suivre la narration non-linéaire de ce chef-d'œuvre. Dès les premières pages, il dit à son lecteur que Trujillo sera tué et à travers les chapitres suivants le lecteur voit  par qui et pourquoi il sera tué en même temps qu'il fait la connaissance des autres personnages clé du livre et de l'ère trujilliste. Ce livre comme les autres livres de Llosa est un puzzle qu'on doit mettre les morceaux différents à côté les uns des autres pour construire le livre. Ça ne vous fatigue jamais et on n'aime pas mettre le livre par terre tellement le style est passionnant.

و اینک زندگی!

به یاد می آورم دنیای 16 سالگی ام را، آن زمان که شاهکارهای تولستوی را یکی پس از دیگری می بلعیدم و بر این باور بودم نخواهد آمد زمانی که خدای دیگری در برابر تولستوی قد علم کند. اگر هم چنین اتفاقی رخ دهد، پس تولستوی خدای خدایانم خواهد بود، که ناگه عقاید یک دلقک، اثر هاینریش بل از راه رسید و باید خدای دیگری را نیز می پرستیدم. سالها از آن روزها می گذرد و خدایان دیگری نیز گزیده ام و نمی دانم کدام خدای خدایان است. همسرم می گوید که ماریو بارگاس یوسا و میلان کوندرا پیامبرانی هستند در برابر خدایی چون هاینریش بل، ولی نه ، همه آنها خدایان سرزمین مقدس من هستند و هنوز خدای خدایان ندارم.

چند روزی بیش نمی گذرد از خواندن  قطار به موقع رسید، اثری دیگر با همان دغدغه های انسان محوری هاینریش بل، سرگذشت سربازانی که بی هیچ رغبتی سوار قطار جنگ می شوند و تار و پود وجودشان بیرحمانه زیر چرخهای این هیولای درنده نیست می شود. دنیایی تیره و دردمند که سربازانش مورد تجاوز مافوقشان قرار می گیرند، زنان مورد تجاوز سربازان و ژنرالان، آنجا که فاحشه خانه ها در خدمت نهضت مقاومت هستند تا اعترافات ژنرالان آلمانی در آغوش زیبا رویان لهستانی نه آن جانیان، بلکه سربازان بی گناه را به کام هیو لای سیری ناپذیر  فرستند. می ستایم تشبیهات، کنایات و بازی با کلمات را که زیر قلم سایش ناپذیر هاینریش بل چونان کوزه سفالگری شکل می گیرد. آندره آس سرباز،  شخصیت اول داستان، حین بازگشت از یکی از عملیات های جنگ، در راه روستایی به شدت مصدوم می شود و آنگاه که چشم می گشاید، کنار نرده های یکی از خانه های روستایی بالای سرش دو چشم زیبا می بیند، همین و بس، نه لب و دهانی و نه گیسوانی. این دو چشم شدند معشوقه او که تمام تلاشش بعد از بهبودی برای یافتن صاحب آنها بی نتیجه ماند. آیا واقعی بودند آن چشمها یا پرداخته خیال مشوش و جسم ناتوان آندره آس؟ با شماست تا آن را دریابید چرا که هاینرش بل توضیح بیشتری نمی دهد. کتابی که قسمت اعظمش در قطار سربازانی می گذرد که یا عازم جنگ هستند و یا مرخصی. گوشه ای از این قطار می شود سکوی پرتاب ما به آنجاها که آندره آس و دو دوست دیگرش، موبوره و ریش نتراشیده، در نقاط کورش جنگیده اند، مورد تجاوز قرار گرفته اند و یا آنگاه که با قلبی سرشار از امید به خانه باز می گردند، زنشان را در آغوش مرد دیگری می یابند.

آندره آس در ناخودآگاه خود لحظه ای می اندیشد که "بزودی" خواهد مرد. این " بزودی" کم کم رنگ واقعیت به خود می گیرد. هر یک از ما دست کم یک بار  در ناخودآگاه خود موضوعی را پروراند ه ایم و بعد ها دیده ایم قطعیت یافتن آن یک لحظه ناخودآگاه اندیشیدن به چیزی که ندانستیم از کجا آمد و چگونه واقعیت شد. این " بزودی" در آندره آس پرورش یافت، چنانکه حتی می دانست کجا و کی خواهد آمد این "بزودی". "بزودی" آنگاه آمد که آندره آس، شبی در کنار فاحشه ای پیانیست، اولینا، گذراند : بی هیچ تماسی و بهره ای از جسم اولینا، چرا که هنوز در پی آن دو چشم بود، چرا که "بزودی" پشت درهای تاریک شب در انتظارش بود، که خسته از کثافات جنگ و " صداهای پرطنین" بود که خود در آسایش بودند و جوانان تهی از امید در چنگال مرگ. آن شب اولینا قطعاتی از باخ، شوبرت و بتهوون نواخت برایش. آندره آس پیانیست در کنار اولینای پیانیست. آخر می خواست موسیقی بخواند و روزی پیانیست بزرگی شود. سالها بود که نتوانسته بود بگرید اما با باخ گریست. جویبارهای زندگی اش آن شب به هم پیوستند و نهری گشتند که تنها قرص صورت اولینا روی آن شناور بود. چشمه ای  که از اعماق گذرگاه های تاریک آمده بود به سطح زمین رسید: "نمی خواهم بمیرم"،  ولی " بزودی" بر در نواخت و قطعیت یافت.

تجدد و دشمنانش I

تاریخ ایران مسیر پر فراز و نشیبی تا به امرور پیموده  است. از تاریخ قبل از اسلاممان، آنها که تاریخ می دانند، به نیکی یاد می کنند اما چه شد که بعد از ظهور اسلام به جز دورانی کوتاه، انحطاط،  انیشه و فرهنگمان را در بر گرفت؟

آنگونه که تاریخ گواهی می دهد اندیشه و فرهنگ غنی ایرانی بعد از اسلام با حمله اعراب  سیر انحطاط آغاز کرد. اما در فاصله سده سوم تا ششم دوره اسلامی عصر نوزایش فرهنگ و اندیشه ایرانی آغاز گردید. دراین دوره ایرانیان بینش ایرانشهری را با معنویت اسلام و فلسفه یونانی درآمیختند و برگی زرین بر صفحات تاریخ ایران نگاشتند و با ترکیب این سه عامل،  سنتی ایرانی- اسلامی بوجود آوردند که نمی توان یکی را بدون دیگری در نظر گرفت. اینگونه بود که  دریافت خردورزانه از دین جایگزین دین عجایز و خرافات گردید و ایرانیان زیر بار تشکیل خلافت اسلامی نرفتند. اما با پایان این عصر و به ویزه با حمله مغولان، انحطاط ایران سیر صعودی در پیش گرفت و دریافت زاهدانه و عارفانه غزالی مآبانه  از شریعت جایگزین بینش عقلانی گردید. لازم به ذکر است که اگر چه چرخ انحطاط در حوزه های گوناگون به سرعت پیش می رفت اما فرهنگ و اندیشه ایرانی راهی جدید برای بقا یافت و آن هم مامنی جز شعر و ادبیات درخشان ایرانی نبود. زین پس ایرانی فرهنگ خود را در ادبیاتش تداوم بخشید چرا که پناهی جز آن نمی یافت و آنچنان قدرتی در او بود که حتی مغولان را بدین زبان شیوا علاقمند کرد و فارسی زبان رسمی دربارشان گشت.

انحطاط اندیشه ای که در ایران با هجوم مغولان آغاز گردیده بود تا عهد قاجار ادامه یافت. تا آن زمان وجدان ایرانی آگه از بحران نگشته بود. حال آنکه از ابتدای قرن هجده ، اروپا انقلاب روشنفکری را آغاز کرده و همزمان با عهد قاجار انقلاب صنعتی اش برپا شده بود. اروپا قرون وسطی را پشت سر گذاشته بود و ما در قرون وسطی به سر می بردیم. انقلاب روشنفکری اروپا با مجادلات بین قدما و متاخرین( طرفداران اندیشه سنتی و تجدد خواهان) آغاز گشت و اینگونه بود که روشنفکران پا به عرصه گذاشتند. اما در ایران جدالی بین طرفداران اندیشه سنتی و تجددخواهان صورت نگرفت چراکه آنان که پایبند اندیشه سنتی بودند آگاه از الزامات دوران جدید نبودند، و تجدد خواهان نیز آگاهی سطحی از انیشه سنتی داشتند. لذا تجددخواهی و روشنفکری در ایران در بی اعتنایی در تامل به اندیشه قدما شکل گرفت.

اما این اندیشه سنتی که در اروپا موتور متحرک مباحثات بین قدما و متاخرین گردید چیست؟ واژه سنت که برگردان فارسی tradition ازبانهای انگلیسی و فرانسوی است در اروپا با آغاز مسیحیت به جز مفهوم اجتماعی مفهومی دیگر پیدا کرد که با ظهور مسیحیت پیوند می خورد. از همان ابتدای ظهور مسیحیت سنت در کانون مباحثات قرار گرفت و آنچه از این مباحثات شکل گرفت تدوین  الهیات مسیحی بود که حوزه وسیعی داشت و ناظر بر همه علوم بود و محدود به حوزه شریعت نبود. اما در اسلام چه اتفاقی رخ داد؟ "مفهوم سنت به عنوان دومین دلیل از ادله، نظر به سرشت متفاوت دیانت اسلامی و مسیحیت، در محدوده اصول فقه باقی ماند و نتوانست به یکی از مفاهیم عمده بحثهای نظری تبدیل شود[1]." و اسلام نتوانست " الهیات به معنای اشرف علوم و ناظر بر علوم دیگر تدوین کند[2]." واین یکی ازنکات مهم تفاوت بین اسلام و مسیحیت بوده است. وگرنه همانطور که در اسلام سنت به قول و فعل پیامبر و اهل بیت اطلاق می شود، در مسحیت نیز سنت قول و فعل عیسی مسیح و حواریانش است، با این تفاوت که درمسیحیت سنت بسط یافت و در تحولات الهیات مسیحی، مرکز مجادلات بین قدما و متاخرین گشت، و بعدها "به یکی از مفاهیم عمده تمدن مسیحی تبدیل شد[3]." پیش از این ذکر کردم که طرفداران اندیشه سنتی از الزامات دوران جدید بی خبر بودند و لزومی بر همراهی با عصر جدید و رویارویی با چالشی که تجدد خواهان ایجاد کرده بودند نمی دیدند. یکی از این پیروان اندیشه سنتی ملا احمد نراقی، پایه گذار نظریه ولایت فقیه در عهد قاجار بود، که فقیه را ولی بر سلطان و سلطان را ولی بر رعیت می دانست، و تصرف ولایت فقیه را شامل همه امور دین و دنیای مردمان. با اشاراتی که سید جواد طباطبایی به برخی از گفته های ملا احمد نراقی دارد آنچه مرا به خود جلب کرد  جانب شاه نگه داشتن از سوی کسی بود که به دنیا ستیزی در آن عصر شهره بود: "پادشاه عادل در روز رستاخیز، بدون حساب به بهشت داخل می شود و اجر هیچ ثوابی در نزد خداوند عظیم تر از ثواب عدلی که از پادشاهی صادر شده باشد نیست[4]." او سلطان را همچون شبانی می دانست که "آفریدگار عالم بر رعیت گماشته و از او محافظت ایشان را خواسته است[5]." گویا نراقی علیرغم ادعای دنیا ستیزی اش، بی توجه  به انبان پادشاهی نبود! چه می شود کرد که دین همواره دستاویزی برای کسب مال از سوی دیندارانی بوده است که ادعای بیزاری از مال دنیا دارند و خونها برای کسب بیشتر مال دنیا می ریزند. سعی او در احیای سنت قدمایی که با انحطاط اندیشه در ایران دچار تصلب گشته بودراه به جایی نبرد. چراکه دنیای جدید چیز دیگری می خواست. دریافت غزالی مآبانه ی او محدود به دنیا ستیزی اش نبود و علوم را نیز در بر می گرفت تا آنجا که نراقی علومی چون هندسه، فیزیک، نجوم و پزشکی را علومی می دانست که کسب آنها واجب نبود و علوم را به دو دسته ی دنیوی و اخروی( علم اخلاق و فقه) تقسیم کرده بود. این عدم هماهنگی با عصر جدید محدود به نراقی نبوده ودر بسیاری دیگر از پیروان اندیشه سنتی  نیز می توان چنین افکار"شگفت آوری" یافت. بعد از جنگهای ایران و روس و شکست ایران بی گمان آنچه ضروری می نمود لزوم آگاهی از الزامات جنگ بود، اما گویا پیروان اندیشه سنتی فکر می کردند اگر کشور مجهز به ابزار جدید جنگی شود خدای ناکرده مصیبتی از آسمان نازل خواهد شد. میرمحمد حسین خاتون آبادی در پاسخ به سوالی درباره جواز استعمال سازهای جدید می گوید که استفاده از آنها مانعی ندارد ولی " احوط آن است که استعمال سازهای متعارف ننمایند و احتراز از استعمال آنها نمایند[6]." یا در مورد مهاجرت  مسلمانانی که در مناطق تحت تصرف روسیه بودند می گوید : "واجب است مهاجرت از بلاد شرک و بلاد مذکوره که حکم بلاد شرک را دارند، در صورتی که ضعیف بوده باشند و اظهار شعائر اسلامی نتوانند." و در ادامه می گوید:" اما اگر افرادی ضعیف نباشند و بتوانند شعائر را بر جا آورند مهاجرت واجب نیست بلکه مستحب است که مهاجرت نمایند زیرا اقامت در نواحی اشغال شده باعث کثرت سواد کفر و مشرکین و قوت و شوکت ایشان می گردد.[7]" اینگونه بود که  پیروان سنت قدمایی به تصلب بیشتر سنت یاری رساندند و هیچ تلاشی برای خروج آن از تصلب نمی کردند و سعی شان در جدا ساختن سنت از واقعیت جدید زندگی مردم و واقعیت تاریخی اش بود.

گفته می شود زمانی در اروپا مجادلات بین قدما و متاخرین آغاز گردید که اروپاییان در واقعییت بساری از مسائل سنتی و دینی شک کردند و شک پایه خروج آنها از بسیاری بن بستها گشت چرا که اگر پاسخی قانع کننده بر سوالشان نمی یافتند چیزی را نمی پذیرفتند. اما این کار در ایران با چیره شدن در یافت غزالی مآبانه از دین و با سیطره دریافت شرعی از عقل، به جای دریافت عقلانی، که  تعادل بین عناصر فرهنگی در ایران را از بین برد، دشوار می نمود. با آگاهی از تصلب سنت در عهد قاجار تلاشهایی هر چند اندک برا ی خروج از بن بست صورت گرفت. از جمله می توان به ترجمه " رساله گفتار در روش" رنه دکارت با عنوان "حکمت ناصریه یا کتاب دیاکرت" اشاره کرد که توسط ملا لاله زار و به تلاش کنت دوگبینو، وزیر مختار وقت فرانسه، صورت گرفت که در نوع خود کار بدیعی در ایران بود. این ترجمه بی شک مناقشاتی بین پیروان اندشه سنتی و تجددخواهان ایجاد کرد و جرات مطرح کردن پرسشهای نوع شکل گرفت. اگر آنان که خواهان تداوم اندیشه سنتی بودند چشم بر ضروریات زمانه بسته بودند، تجددخواهان نیز آگاهی سطحی از نظام سنتی و تغییرات جدید  داشتند. شاید بتوان از ملکم خان به عنوان یکی از نخستین روشنفکران عصر قاجار نام برد که خواهان انتقال پیشرفتهای جدید به ایران بود. اندیشه ای که در نگاه اول نقطه تحولی به حساب می آمد ولی چگونه می شد ساختارها و نهادهایی را که عامل ایجاد پیشرفت در اروپا بودند به ایران انتقال داد، حال آنکه اندیشه ای که مبنای ایجاد این تحولات بوده مختص بافت اروپائییش بوده، و اگر هم در ایران پذیرفته می شد ، دوامی کوتاه مدت می داشت؟ چرا که مبنای نظری این پیشرفتها در ایران هنوز شکل نگرفته بود. این تداوم بحران آگاهی همچنان در ایران بر جای ماند و وجدان ایرانی از تصلب سنت و بحرانی که کشور را در کام خود می برد آگه نگشت، و ضرورت همگام شدن با دنیای جدید نه تنها در اذهان عوام که حتی در اذهان دولتیان نیز ایجاد نشد تا آنکه دارالسلطنه تبریز به همت میرزا عیسی و فرزندش قائم مقام شکل یافت و اقداماتی که در آن صورت گرفت مقدمه ای بر جنبش مشروطه ایران گشت.

ادامه دارد...

[1] سید جواد طباطبایی، مکتب تبریز و مبانی تجدد خواهی،47

[2] -همان، ص.49

[3] -همان، ص.47

[4] -همان، ص.74

[5] - همان، ص.73

[6] -همان، ص.83

[7] -همان، ص.83

سرای کهن

روزهای غریبی است! حال ناآشنایی ست مرا!روزگار گویی آبستن اندوه است.

سرشکی تلخ و شور، از چشمه دل

نهان در سینه، می جوشد شب و روز.

چنان مار گرفتاری که ریزد

شرنگ خشمش از نیش جگر سوز.

وطنم، سرای کهنم که مسبب ناداشته های چندی پیش جوانیم بود اکنون عزیزی از عزیزانم گشته و هموطنم بذر سبز را در شوره زار تاریخ پاشیده .

دیرگاهیست که من در دل این شام سیاه،

پشت این پنجره، بیدار و خموش،

مانده ام چشم به راه.

همه چشم و همه گوش:

مست آن بانگ دلاویز که می آید نرم

محو آن اختر شبتاب که می سوزد گرم

مات این پرده شبگیر که می بازد رنگ. *

 آنچه امروز با حیرت بدان می نگرم تکرار تاریخ و حرفهایی است که هر ذهن اندک برخوردار از آگاهی را به تعجب وامی دارد. آنچه در پایین می خوانید گزیده ای از نوشته اعتمادالسلطنه است در باره بزرگ مرد تاریخ ایران، میرزا قائم مقام فراهانی و در باب سلطنت. قائم مقام سعی در جدایی حکومت و سلطنت داشت و همش بر ایجاد مجلس وزارت بود، لیکن اعتمادالسلطنه معتقد به سلطنت لا شرط. در کتابی که سالها پس از قتل قائم مقام نوشت، اعتمادالسلطنه اشاراتی به دلائل کشته شدن این بزرگ وزیر تاریخ ایران دارد.

 چرا قائم مقام به قتل رسید:

" عمده معایب کار، که او را به بلیت رسانید، کثرت فضل و دانایی و شدت سواد بود و چون در کمالات و تدابیر افراط کرده بود، و سزاوار هر گونه برتری هم بود، لهذا خودبینی را به جایی رسانید که خود را خداوند مردم می شناخت و اکثر از مخلوق را بهایم می پنداشت و هرگز به خاطرش خطور نمی کرد که بتوان او را مسلوب الاختیار کرد."

ودرباره مرتبه و مقام شاه

" شاه ظل الله است و ازجنس بشر برتری و امتیاز دارد."

"شاهان به هیچ وجه با ما طرف نیستند."

" این رتبه مخصوصا بسته به افاضه الهی است که در میان چندین کرور نفوس یک نفر برانگیخته می شود."

" ستیزه با سلطان، مثل ستیزه با قهر و غضب الهی است. در این صورت، هر کس از مقام بشریت خود تجاوز کند، به مکافات خواهد رسید."

اعتمادالسلطنه، صدرالتواریخ، صفحه 142-140

 * هوشنگ ابتهاج

بر سواد سنگفرش راه!

 

با تمام خشم خویش

با تمام نفرت دیوانه وار خویش

می کشم فریاد :

ای جلاد!

ننگت باد!

آه، هنگامی که یک انسان

می کشد انسان دیگر را،

می کشد در خویشتن

انسان بودن را.

بشنو، ای جلاد!

می رسد آخر

روز دیگرگون:

روز کیفر،

روز کین خواهی،

روز بارآوردن این شوره زار خون.

زیر این باران خونین

سبز خواهد گشت بذر کین.

وین کویر خشک

بارور خواهد شد از گلهای نفرین.

آه، هنگامی که خون از خشم سرکش

در تنور قلبها می گیرد آتش،

برق سرنیزه چه ناچیزست!

و خروش خلق

هنگامی که می پیچد

چون طنین رعد از آفاق تا آفاق،

چه دلاویزست!

بشنو، ای جلاد!

می خروشد خشم در شیپور،

می کوبد غضب بر طبل،

هر طرف سر می کشد عصیان

و درون بستر خونین خشم خلق

زاده می شود طوفان.

بشنو، ای جلاد!

و مپوشان چهره با دستان خون آلود!

می شناسندت به صد نقش و نشان مردم.

می درخشد زیر برق چکمه های تو

لکه های خون دامنگیر.

و به کوه و دشت پیچیدست

نام ننگین تو با هر مرده باد خلق کیفر خواه.

و به جا ماندست از خون شهیدان

بر سواد سنگفرش راه

نقش یک فریاد:

ای جلاد!

ننگت باد!

مهربانی کی سرآمد؟

این روزها بداخلاقی و بدفرهنگی گفتاری و رفتاری از سوی ایرانیان  در هر کنجی دیده و شنیده می شود و حتی در کنار زدن رقبای انتخاباتی،  سرلوحه کار کاندیداهای ریاست جمهوری شده است. براستی ایرانیان را چه شد؟ مهربانی کی سرآمد؟ این همان ملتی است که روزگاری با حفظ وحدت در کثرت دینی و قومی در آرامش می زیست. چندی پیش در جستجوی مسکن به سراغ یکی از بنگاهای معاملاتی رفتیم. بعد ازتفتیش( شغل، پول پیش، اجاره و غیره) مورد استقبالشان قرار گرفتیم. در این بین، سالخورده مادری به همراه دخترش برای پیدا کردن چهاردیواری کوچکی برای نو عروسش بدانجا آمدند. تفتیش بسیار کوتاه بود چراکه موجودی سالخورده مادر در دنیای نقل و انتقال اعداد بنگاههای این مرز و بوم بسیار ناچیز می نمود. چهره عبوس مرد بنگاهی به مادر می گفت که زود آنجا را ترک کند و مهربان مادر از آنجا رفت شاید که با پس انداز اندکش بتواند سقفی برای دلبندش بیابد. از آن روز است که مهربانی  را چه پیش آمد ، از استاد هوشنگ دولت آبادی شب و روز با من است. 

"دیرگاهی است که زندگی در مملکت ما دشوارشده است و حتی عده ای وقتی از سختی ها گله میکنند، میگویند اجتماع ما شبیه دوزخ شده است. از آنجا  که ما دوزخ را فقط از طریق توصیفی که در دین ها و فرهنگ ها از آن شده می شناسیم، نمی شود با اطمینان خاطر بر این تشبیه صحه گذاشت، اما اگر آن وصف ها درست باشد، دو تفاوت عمده بین جهنم دنیوی ما و دوزخ اخروی وجود دارد: اول اینکه در جهنم موصوف ،گناهکاران و تیره روزان به دست ماموران خاص عذاب می بینند و خود دوزخ نشینان به کار هم کاری ندارند در حالی که در شبه دوزخ ما، در بیشتر موارد این خود مردم هستند که به عذاب یکدیگر مشغولند. تفاوت دیگر مربوط به ابزار شکنجه است به این معنی که در جامعه شبیه به جهنم ما، خشونت، تجاوز به حریم دیگران و زیر پا گذاشتن حقوق ابتدایی مردم جایگزین سرب گداخته، پاره آهن تفته و آب جوشان شده است." 

 .Iمصداق ها

" اگر این مطالب به نظرتان اغراق آمیز می آید، اجازه بدهید به یکی از تماسهای ساده ای که خلق خدا در زندگی روزمره با هم دارند، توجه کنیم: اگر شما برای رسیدن به مقصدی پایتان را در پیاده رو خیابانی بگذارید، با دو خطر عمده روبه رو هستید. خطر اول از ناحیه عابرانی است که خودشان را تانک تصور می کنند و معتقدند هر کسی با دیدن هیئت پرهیبت آنها باید کنار برود. عدم توجه به این وظیفه عواقبی خواهد داشت که نه دلپسند هستند و  نه کاملا قابل پیش بینی. خطر دوم از سوی موتور سوارانی است که پیاده رو را مسیر منطقی خودشان می دانند و عابرین پیاده را متجاوز و مستحق مجازات. 

وقتی بعد از پشت سر گذاشتن هفت خوان راه بلاخره به مقصد می رسیم، معمولا با انواع دیگری از تجاوز به حریم و حرمت خودمان روبه رو می شویم. اگر برای خرید مایحتاج زندگی رفته ایم و صف و نوبت در کار است، مسلما عده ای خودشان را جلو می اندازند و حقوق دیگران را نادیده می گیرند. اگر هم صفی در کار نباشد، فروشندگان رعایت نزاکت را لازم نمی دانند و این من وشما هستیم که باید بی توجه به شنیدن جواب، سلام کنیم، اجحاف و گرانفروشی را بپذیریم و از حقوق ابتدایی خودمان بگذریم.

 این یک نمونه ساده از شرایط اجتماعی است که نظایر بی شماری برای آن وجود دارد. ما هرجا رو بیاوریم با چهره های عبوس و رفتار نامانوس و بیگانه مواجه می شویم و من گاهی از خودم می پرسم اگر این مرزو بوم وطن منست، هموطنانم کجا رفته اند؟ وطن بر اساس تعریفی که تا چندی پیش داشت به جایی گفته می شد که مردمانش دارای خاستگاه و منافع و پیوندهای مشترک باشند. پس ما که ظاهرا منافعی کاملا متضاد با یکدیگر داریم، چگونه ممکن است اهل یک وطن باشیم؟ 

اجتماع و مفهوم گسترده تر آن یعنی وطن هنگامی قوام و دوام پیدا می کند که میراث گذشته محترم شمرده شود و راه آینده در جهت حفظ منافع همگان باشد. در این شرایط، علاقه های مشترک مردم را به هم پیوند می دهد و مهر و اعتماد بر جامعه حکمفرما می شود. متاسفانه ما دیرگاهی است دانسته یا ندانسته در خلاف این جهت گام برمی داریم یعنی بر ریشه های مشترکمان در این آب و خاک تیشه می زنیم و مقاصد و منافعمان نه تنها همسو نیستند، بلکه هم ناسازگار و در بسیاری موارد متضاد هستند. و بدیهی است که این تضادها اعتماد مردم را نسبت به یکدیگر از بین می برد. وقتی سیاهی عدم اطمینان و بدبینی بر جامعه ای سایه می افکند، مردم از تفکر و زندگی اجتماعی روگردان می شوند و به صورت موجوداتی محدوده ای در می آیند و افراد خارج از محدوده خودشان را بیگانه و یا دشمن تلقی می کنند. عجیب اینست که هزاران سال پیش، اجداد غارنشین ما با تجربه دشواری زندگی محدوده ای، به جمع شدن با هم تن دادند و حالا ما انسان های متمدن از شر بدی های جامعه ای که در حقیقت دیگر جامعه نیست، درصدد برمی آییم به دور خودمان حصار بکشیم و عملا غار نشین شویم. از هم گسیختن رشته هایی که افراد یک جامعه را به هم وصل می کند، یک فاجعه تمام عیار است و تعجبی ندارد اگر مردم در وحله اول تصور کنند که کارگردانان جامعه یعنی عمال دیوانی در بی اعتماد شدن مردم نسبت به هم مقصرند، اما این پندار منطقی نیست چون دولت ها با کارهایشان مردم را به دو گروه موافق و مخالف تقسیم می کنند که ممکنست از هم نفرت بیش از اندازه داشته باشند ولی آنها که در یک گروه قرار دارند، همدل و همراه هستند نه دشمن یکدیگر!"

ادامه دارد 

منبع: بخارا- شماره۲۷- آذر۱۳۸۱

بانویی از گواتمالا

    

 Le trésor le plus précieux, c'est de pouvoir rêver. Dans mes moments les plus difficiles et dans les situations les plus compliquées, j'ai pu rêver d'un avenir meilleur.

"گرانبها ترین گنجینه ی زندگی توان رویا دیدن است. دردشوارترین و پیچیده ترین لحظات زندگیم،  توانسته ام رویای آینده ای بهتر را در سر بپرورم."

ریگوبرتا مانچو تام Rigoberta Menchu Tum))

با استقلال گواتمالا در سال 1821، درگیریهای سیاسی و اغتشاشات، کشور را به کام خود فروبرد. به جز یک دوره ده ساله دولت دموکراتیک پس از 1945، کشور بستری از حوادث عیرمنتظره و کودتاها بوده است. یک سال پس از تولد ریگوبرتا، کشور صحنه حادثه ای مهم شد. در سال 1960، افسرانی علیه ژنرال فوئنتس، دیکتاتور عصر، شورش کردند. پس از شکست، این فسران به کوهها پناه برده و گروههای چریکی تشکیل دادند که به مدت 36 سال حملات مسلحانه را اداره کردند. در اقدامی تلافی جویانه، گروههای افراطی نیز نیروهای چریکی تشکیل دادند تا حتی آنهایی را که مشکوک به اقدامات سیاسی بودند از بین ببرند. و اینگونه بود که روستاها صحنه حوادث دهشتناک گشتند و روستائیان، که اکثر آنها متعلق به اقلیتهای قومی بودند، درگیر این نبردها شدند. 

ریگوبرتا و برادرانش ، که از شیفتگان عدالت بودند، در سال 1979 به کمیته وحدت روستائیان پیوستند. این کمیته که توسط پدر ریگوبرتا و دیگر بزرگان روستاهای مختلف ایجاد شده بود هدف نظامیان گشت. با خیانت یکی از روستائیان، برادر ریگوبرتا، پتروسینیو، در 16 سالگی دستگیر و مورد شکنجه های بسیار قرار گرفت. کمتراز 5 سال بعد، پدر ریگوبرتا که همراه دیگر همرزمانش سفارت اسپانیا را به اشغال درآورده بود توسط نیروهای رژیم به قتل رسید. و سه سال بعد مادرش ربوده شد و پس از مورد تجاوز قرار گرفتن و شکنجه های فراوان جسدش را در اطراف روستا پیدا کردند. ریگوبرتا به مکزیک پناه برد و مدت 10 سال، تحت حمایت کلیسای گواتمالا در تبعید به زندگی خود ادامه داد. برای استرداد حقوق بومیان استعمار شده، ریگوبرتا در اقدامات سازمان ملل متحد در این راستا شرکت جست. در فاصله سالهای 1983تا 1995 ، ریگوبرتا حضوری فعال در گردهمایی های سازمان ملل و کمیسیون حقوق بشر داشت. نوبل صلح در سال 1992 برای قدردانی از تلاشهایش در جهت احقاق حقوق مردمان بومی به وی اعطاء گشت. و او سمبل مبارزات عدالت جویانه شد.  در حالی نوبل به ریگوبرتا اعطاء گشت که 500 سال از کشف دنیای جدید توسط کریستف کلمب می گذشت. آنگونه که تاریخ نشان داده است استعمار هیچگاه حقوق  مردمان قاره ی آمریکا را محترم نشمرده است. با در آمد حاصل از نوبل، ریگوبرتا بنیاد ریگوبرتا مانچو تام را در 1993 بنا نهاد . از اهداف نهادی این بنیاد می توان اشاره کرد به: دفاع از حقوق مردمان بومی، گرامی داشتن صلح و دفاع از توسعه پایدار. 

در سال 1993، ریگوبرتا سفیر بومیان استعمار شده از سوی سازمان ملل متحد گشت. در چارچوب دومین کنفرانس جهانی حقوق بشر سازمان ملل، اولین گردهمایی مردمان بومی در مه 1993  با حضور بسیاری از نمایندگان آنها در گواتمالا برگزار شد.  در حال حاضر او سفیر بومیان استعمار شده یونسکو بوده و سکاندار اقدامات بومیان برای استقرار صلح می باشد. با وجود این اقدامات بشر دوستانه و مبارزات بی شمار است که 17 دانشگاه نامدار جهان دکترای افتخاری به وی اعطاء کرده اند و جوایز معتبر دیگری نیز دریافت کرده است.

منبع : Sa Sainteté le Dalai-Lama

شرح اندکی بود از آنچه بر ریگوبرتا گذشت و آنچه او  برای گرامی داشتن حقوق اقلیت ها انجام داد. بسیارند بزرگ زنان و مردانی که زند گی شان در مبارزه برای شرافت روح و جسم انسان  معنا می یابد. بسیاری از ما را لاف دفاع از تکریم حقوق انسانی است، حال آنکه نمی دانیم طلایه داران آن که بوده اند و چه بر آنها گذشته و می گذرد.

بانویی از برمه

 

I.

هفته ای که گذشت مصادف بود با از سر گیری دادگاه خانم "اونگ سان سوچی"، قهرمان-بانوی برمه (میانمار) که سالهاست پرچمدار دموکراسی در کشورش است. این نوشته ادای دینی است به همه دلیر مردان وزنانی که در راه احقاق حق لحظه ای از مبارزه نمی ایستند.

II.

در 19 ژوئن 1945، "اونگ سان سوچی" در رانگون برمه متولد شد. دوسال بیش نداشت که پدرش، ژنرال " اونگ سان" را از دست داد. برمه از دیرباز توسط فرمانروایان و روسای اقلیتهای قومی اداره می شد اما در سال 1885 تحت سلطه بریتانیا درآمد. به هنگام جنگ جهانی دوم ملی گرایان برمه به رهبری ژنرال "اونگ سان"، در قبال آزادی کشورشان، در کنار بریتانیا علیه ژاپن جنگیدند، لیکن اندکی پیش از عقب نشینی انگلیسیها در 1948، ژنرال "اونگ سان" به قتل رسید. از آن پس برمه توسط غیر نظامیان اداره می شد تا آنکه در 1962 کودتایی توسط ژنرال "نو وین" به راه انداخته شد و از آن پس حزب سوسیالیست حزب غالب در برمه گشت و "نو وین" نخست وزیر برمه. شرایط زندگی بر مردم برمه بیش از پیش سخت شد و اقلیتهای قومی از حقوق خود محروم شدند. شکنجه ها و بازداشتها چند برابر گشت. در 8 اوت 1988 شورش دانشجویی و کارگری در رانگون به راه افتاد و در مدت زمانی اندک به همه کشور منتقل شد. در آن تاریخ هزاران نفر از تظاهر کنندگان توسط نظامیان به قتل رسیدند. در آن زمان "اونگ سان سوچی"، که قسمت اعظم نوجوانی اش را در خارج از کشو سپری کرده بود،  برای دیدار مادر بیمارش در برمه به سر می برد.  بانو "خین چی"، مادر "سوچی"،  سفیر سابق برمه در هند ونپال بوده است. در فاصله سالهای 1964 تا 1967، "اونگ سان سوچی" در انگلستان به تحصیل علوم سیاسی، فلسفه و اقتصاد  در آکسفورد پرداخت  و همانجا مشغول به کار شد و با یک انگلیسی تبت شناس، "آرتیس"، ازدواج کرد. آنها دارای دو فرزند هستند.  آونگ سان سو چی تصمیم به شرکت در دومین مبارزه برای استقلال  برمه گرفت. یک ماه پس از قیام، نامه ای سرگشاده خطاب به دولت نوشت و خواهان انتخاباتی آزاد گشت. نظامیان به سرعت عکس العمل نشان دادند و رژیم جدیدی تشکیل دادند که هرگونه گردهمایی را در برمه منع می کرد، اما برای احزاب مانعی ایجاد نمی کرد. بدین ترتیب "اونگ سان سوچی"  لیگ ملی برای دموکراسی (LND) را بوجود آورد و نخستین دبیر کل آن گشت و بیش از صدها گردهمایی سیاسی در سال 1988 در تمام برمه به راه انداخت.

در 20 ژوئیه  1989، "اونگ سان سوچی" به مدت سه سال محکوم به حبس خانگی گشت، اما غیبتش از تلاشهای همقطارانش در  لیگ ملی برای دموکراسی نکاست. در انتخابات آزاد 1990، کاندیداهای این لیگ توانستند 82 درصد کرسیها را به خود اختصاص دهند، اما رژیم نتایج را به رسمیت نشناخت. در اکتبر 1990، "اونگ سان سوچی" جایزه رافتو(Rafto) حقوق بشر را دریافت کرد.در دسامبر 1990، تحت فشارهای سازمان ملل متحد، رژیم حاکم رضایت به آزادی "اونگ سان سوچی" در صورت ترک برمه داد، اما او این شرط را نپذیرفت. 11 ژوئیه 1991"اونگ سان سوچی" جایزه ساخاروف پارلمان اروپا را جهت تلاشهایش در راستای حقوق بشر دریافت کرد. نوبل صلح نیز در اکتبر 1991 به او اعطا شد.به کمک مبلغ حاصل از جایزه نوبل، "اونگ سان سوچی" بنیادی برای بهداشت و آموزش مردم برمه بنیانگذاری کرد. و سرانجام در 10 ژوییه 1995، پس از 6 سال حبس خانگی، توانست آزادی اش را بازیابد. اما این بدان معنی نیست که او از آزادی واقعی برخوردار بوده است. از 1996، وی از هرگونه مسافرتی محروم است. آزادی ای که او از آن برخوردار است هیچ معنای واقعی ندارد : نه می تواند همسرش را ببیند و نه فرزندانش را. آنها نیز نمی توانند به دیدارش بروند چراکه حکومت برمه از دادن ویزا به آنها خودداری می کند. صحبت تلفنی چندان امکان پذیر نیست، نه تنها بدین دلیل که صحبتشان تحت کنترل است، بلکه اکثر مواقع تلفن قطع بوده و اگر هم دست بر قضا قطع نباشد، و بتوانند از تلفن استفاده کنند، در صورت جاری شدن سخنان مخالف با نظامیان، بلافاصله تلفن قطع می شود.

منبع ""Sa Sainteté le Dalai-Lama

به امید روزی که این بانوی شجاع در برمه ای آزاد و دموکراتیک به زندگی در کنار خانواده اش ادامه دهد.

زن و تاگور

 

   « هنگامی که مردان در راه ارضاء غریزه جنگیدن به کشت و کشتار یکدیگر می پردازند، طبیعت آنها را نادیده می انگارد، زیرا به نسبت، زنان را برای هدف خود لازم تر می بیند، و مردان چندان مورد نیازش نیستند. طبیعت با ذات غیر اقتصادی خود مخصوصا به بچه های گرسنه ستیزه جو وحریص و کسانی که هنوز از طبیعت هزینه می کنند، علاقه ای نشان نمی دهد. در تعریف انسان گفته اند که حیوان ابزار ساز است. این ابزار سازی در خارج از حوزه طبیعت است. در حقیقت، ما با نیروی ابزار سازی خود قادر بوده ایم در برابر طبیعت بایستیم. مرد، که انرژی آزاد زیادی دارد این قدرت را پرورش داد و ترسناک شد. بنا براین هرچند در قلمروی زیستی هنوز زن بر تخت پادشاهی می نشیند، اما مرد در بخش ذهنی، قلمرو خود را بوجود آورده  و گسترش داده است. برای این کار بزرگ، استقلال ذهن و آزادی حرکت لازم بود. مرد از آزادی نسبی فیزیکی و عاطفی خود بهره گیری کرد و آزادانه به سوی توسعه مرزهای زندگی پیش رفت. در این راه، او از مسیر پر خطر انقلابات و خرابیها گذشت. بارها اندوخته های او نابود شده و روند پیشرفت در ریشه آن از بین رفته است. هر چند منافع زیادی بدست آمده، با این حال ضایعات در مقام مقایسه عظیم تر بوده است. به خصوص زمانی که بیشتر این ثروت در روند زوال خود پیشینه امر را با خود برده است. مرد در اثر تجربه مکرر مصایب، این حقیقت را کشف کرده که در تمام آفرینشهای او ، این ضربان اخلاقی برای گریز از تباهی باید حفظ شود  و اینکه افزایش سیر نشدنی قدرت به پیشرفت واقعی منجر نمی شود و هر چیزی نیازمند توازن است. ونیز باید در ساختار هر چیزی هماهنگی باشد تا نشانگر رشد واقعی حقیقت باشد.

  این ایده ثبات در ژرفای فطرت زن نهاده شده است. او دوست ندارد که تنها با پرتاب تیری در تاریکی وراجی کند. تمام قوای وی به طور غریزی برای به کمال رسانیدن پدیده های گوناگون کار می کنند زیرا این قانون زندگی است. هر چند در حرکت زندگی هیچ چیز نهایی نیست، با این حال هر گام ضربان تکامل خود را دارد. ساخته های مردانه تمدن معنوی همچون برجهای بابل هستند که بیش از توان بنیادی خود بالا می روند و در نتیجه بارها و بارها واژگون می شوند. بنابر این تاریخ بشر هماره بر فراز ویرانه ها در حال رشد است، هر چند این یک رشد مداوم زندگی نیست. جنگ فعلی نماد این مطلب است. سازمانهای اقتصادی و سیاسی، که تنها نمایانگر قدرت مکانیکی ناشی از تفکرند برآنند تا سنگینی خود را در جهان بنیادین حیات به دست فراموشی سپارند.  در مرحله فعلی تاریخ، دنیای متمدن در واقع جهانی مردانه است. تمدن ناشی از قدرت که در آن زن را به زور به حاشیه رانده اند. پس مدنیت توازن خود را از دست داده  و از جنگی به جنگ جنگ دیگر می پرد. نیروها محرکه ی آن نیروهای مخرب اند. آئینهای آن با شمار وحشتناکی از قربانیان انسانی همراه است. این تمدن مغرضانه به خاطر نا برابری ذاتی خود، در راستای یک سلسله فجایع با سرعتی هراس انگیز در حال فرو پاشی است. سرانجام زمان آن رسیده است که زن باید قدم به جلو گذارد و ضربان حیات خود را با این حرکت بی پروای قدرت همراه کند. زیرا، وظیفه زن، همان کار خاک است که نه تنها درخت را رشد می دهد بلکه رشد آن را در محدوده ای خاص نگه می دارد. این درخت باید زندگی داشته باشد و شاخه های خود را به تمام جوانب بگستراند. ولی همه ی رشته های پیوند عمیقتر آن پنهان و محکم در خاک قرار دارند تا به کمک آن زنده بماند. تمدن ما نیز باید عنصر ذاتی خود را داشته باشد وسیع، عمیق و استوار، و نباید تنها رشد محض باشد بلکه باید با هماهنگی رشد کند.»

منبع: بخارا، شماره ی 45، پاییز 84

ترجمه ی امیر سعید الهی

Idole

On m'a dit que j'ai trois idoles: le Christ, Marx et Freud. Ce ne sont que des formules. En fait, ma seule idole est la réalité. Si j'ai choisi d'être cinéaste, en même temps qu'un écrivain, c'est que plutôt que d'exprimer cette réalité par les symboles que sont les mots, j'ai préféré le moyen d'expression qu'est le cinéma, exprimer la réalité par la réalité.

Pier Paolo Pasolini   

می گویند که من سه بت دارم : مسیح، مارکس و فروید. این حرفها مشتی شعارند. حقیقت آن است که تنها بت من واقعیت است . در کنار نویسندگی برگزید ه ام سینماگرباشم، تا به جای بیان این واقعیت به واسطه ی نشانه هایی که بدانها کلمات گویند آن را به طریق دیگری بیان کنم، که بدان سینما گویند، بیان واقعیت بوسیله ی واقعیت. 

پیرپاﺌولو پاسولینی